Հայոց լեզու 12

Եկավ «թագավարակ» անունով անտես թշնամին, ու շատ կարճ ժամանակում իմ, բոլորիս կյանքում փոխվեց ամեն ինչ։ Փոխվեց առօրյան, փոխվեցին ծրագրերն աշխատանքները, դրանց կատարման ձևերը։ Մեկուսացանք, բոլորս ինքնամեկուսացանք։ Չեմ էլ հիշում՝ երբ էր եղել կամ եղել էր երբևէ այդպիսի ժամանակ, որ ընտանիքում բոլորս ամբողջ օրը տանը լինեինք․ չէ՞ որ բոլորս ունենք մեր հստակ որոշված աշխատանքները, ծրագրերը, պարտականությունները։

Բայց նաև ձանձրալի էր։ 

Մեկուսացման օրերը արդյունավետ անցկացնելու համար որոշեցի կազմել իմ աշխակարգը՝ հեռավար դաս, ազատ ժամանակ, ընթերցանություն, ինքնակրթություն: 

Դպրոցի առցանց դասերի հետ մեկտեղ ընտրեցի գրքեր և ֆիլմեր,  որոնք կարող էին կարևոր դեր խաղալ իմ իմ ինքնակրթության գործընթացում:

Ինչպես ասում են, այս օրերի մեկուսացման  լավագույն ընկերը  գիրքն է․ սկսեցի կարդալ։ Եվ  ես այս շաբաթների ընթացքում հասցրի ընթերցել Ալեքսանդր Դյումայի «Կոմս Մոնտե-Քրիստո»-ն, որը մեծ տպավորություն է թողել ինձ վրա, այժմ կարդում  եմ Շիրվանզադեյի «Քաոս» վեպը:

Ինչ վերաբերում է ֆիլմերին, ապա, եթե անկեղծ, ես դրանք ավելի եմ նախընտրում, քանի որ ֆիլմերը նպաստում են իմ օտար լեզուների իմացությանը: Այս մեկուսացման օրերին հասցրել եմ նայել բազմաթիվ ֆիլմեր որոնցից մի քանիսը կցանկանայի, չէ՛, ուղղակի խորհուրդ եմ տալիս, որ դուք էլ նայեք:

1.«Green Book»

2.« Невидимая»

3.«Пеле »

 Ես կարծում եմ, որ այս շրջանը ինքնակրթվելու և ինքնաբացահայտվելու մեծ հնարավորություն է տալիս:

Գրական խաղ

1. Գրիր նշված գրողների իրական անուն-ազգանունները։

• Չարենց- Եղիշե Սեղոմոնյան
• Տերյան- Վահան Տեր-Գրիգորյան
• Բակունց- Ալեքսանդր Թևոսյան
• Սահյան- Հմայակ Գրիգորյան

 

2. Գրիր 5 հեքիաթի վերնաիր՝ նշելով հեղինակին։

• Պոչատ աղվես- Հովհաննես Թումանյան
• Պույ-պույ մկնիկը- Դերենիկ Դեմիրճյան
• Կիկոսի մահը- Հովհաննես Թումանյան
• Երեք խորհուրդ- Վիլիամ Սարոյան
• Խելոք ձին- Ստեփան Զորյան

 

3.  Ճիշտ գտիր զույգերը։

• Մի կաթիլ մեղրը- չնչին բանից մեծ աղմուկ։
• Չարի վերջը- փորձված աղվեսը զույգ ոտքով է թակարդն ընկնում։
• Պույ-պույ մկնիկը- ագահությունը հենց ագահության թշնամին է։
• Ճպուռն ու մրջունը- ծառի տակ պառկողի բերանը խնձոր չի ընկնում։

 

4. Լռացրու քառյակը։

Հիմա բացե՜լ են հանդես երգիչները իմ անտես․
Ջա՜ն հայրենի ծղրիդներ,
Ո՞վ է լսում հիմի ձեզ։

 

Ոնց է ժպտում իմ հոգին,
Չարուն, բարուն, ամենքին
Լույս է տալիս ողջ կյանքիս
Ու էն ճամփին անմեկին։

5. Համացանցի օգնությամբ բացատրել հետևյալ դարձվածքները

•  Իկարոսի թռիչք- Խորհրդանշում է մարդկային մտքի երևակայությունը, մարդու ձգտումը նոր բացահայտումների, նվաճումների:
• Արամազդի գոտի- Ծիածան
• Երկերեսանի Յանոս- Կեղծավոր մարդ
• Ֆորտունայի անիվ- Բախտի անիվ
• Գառան մորթով գայլ- Այս արտահայտությամբ բնութագրվում է երկերեսանիությունը, ինչպես նաև երբ մեկն իր չար մտքերը քողարկում է բարեգործի դիմակով:

 

Ուշքի արի ,աշխա´րհ․․․

Մեկ գիշեր, հա հենց մեկ գիշեր անհրաժեշտ եղավ, մի ամբողջ ազգի համախմբման համար։ Մեկ գիշեր, որը փոխեց բոլորիս հետագա մեկ ամիսը. օրեր, որոնք, միմյանցից ոչինչով չեն տարբերվում։ Օդը կանգնել էր, կանգնել է  քաղաքում դեռ պատերազմի առաջին օրերից, մենք ժպտում  ենք ուժեղ երևալու համար, սակայն աչքերը մատնում  են հոգում տեղի ունեցող խելագարության հասցնող խառնաշփոթը։ Ժամանակը սովորականից արագ է անցնում, ժամային գոտին վերացել է մեզ համար։ Ունենք մեկ ընդհանուր գերնպատակ՝ պինդ պահել թիկունքը, որ սահմանն ավելի ուժեղ լինի։ Մենք սկսեցինք շարժվել պատերազմի հետ միասին, նայել այդ ամենին ու դադարել վախենալուց։ Մեք դարձանք մի ընտանիք, որտեղ կար սեր, սեր առ հայրենիք։ Ատելություն, սեր , կարոտ, կորստի ցավ, այս ամենն ուղեկցել և շարունակում է ուղեկցել մեզ այս օրերի ընթացքում։ Մենք սովորեցինք միաժամանակ և՛ ատել, և՛ սիրել, սովորեցինք ժպտալ արցունքների միջից և շարունակել աղոթել, ամբողջ հոգով հավատալ, որ վերջը մոտ է, որ ՀԱՂԹԵԼՈՒ ԵՆՔ։ Այս պայքարը մարտահրավեր է մեզ ամբողջ աշխարհի կողմից։ Պատմությունը կրկնվում է։ Աշխարհը փակել է աչքերն ու վաճառել հոգին։ Սակայն այս անգամ խաղի կանոններն ուրիշ են, քանի որ մենք ավելի ուժեղ ենք, ավելի համախմբված։ Մենք պայքարում ենք ոչ միայն մեր տարածքների, այլ նաև մեր պատմության, մշակույթի ու հայ կոչվելու արժանի իրավունքի համար։ Ու որքան էլ կյանքից նեղացած լինենք, մենք պարտավոր ենք ապրել ու ապրել ոչ միայն մեր, այլ նաև այդ կյանքի համար պայքարած ու սեփական կյանքը զոհած հերոս տղերքի փոխարեն։
Ուշքի արի ,աշխա’րհ․․․․
Հպարտ եմ, տխուր եմ, ցավում եմ…. Մենք , որ սփռված ենք աշխարհով մեկ, ինչ լավ ենք համախմբվում վտանգի պահին ՀԱՅՐԵՆԻՔ գաղափարի շուրջ՝ մեծ ու փոքրով, հարուստ ու աղքատով…Ապրելու է ժողովուրդն իմ, որովհետև 18-20 տարեկան մեր զինվորները գիտեն իրենց արյամբ սահման գծել, զոհվել, բայց չզիջել ոչինչ։

Հուսիկ Արա [Ազատության հրապարակ]

Հուսիկ Արա: <<Ազատության հրապարակ>>

<<Գրողը միայն իր գրասեղանի շուրջ չպետք է լինի: Պետք է լինի պայքարի հրապարակում, պիտի լինի քաղաքացիական հասարակության հետ: Փորձի բարձրաձայնել այն բոլոր խնդիրները, որոնք արդիական են, և իր ձայնը, պետք է, հասցնի ժողովրդին>>: 

Հուսիկ Արա 

Հուսիկ Արայի պոեզիան անհանգիստ շնչառություն ունի, հաճախ` պրկված նյարդերով, հիասթափության ալիքներով, անկումների զգացողությամբ, բայց միևնույն ժամանակ, խաղաղության ու ներդաշնակության, ձգտումով: 

<<Ազատության հրապարակ>> գիրքը հրապարակվել է 2013 թվականին: Գիրքը ներկայացնում է մեր ամբողջ անցած ճանապարհի, երազանքների, հույզերի, սպասումների խտացումը: Գրքում ներկայացված է շարժման սկիզբը, ցավը, անկումը... 

 

Գիրքը փոխանցում է անկախության պարգևած ոգևորությունն ու Արցախյան պատերազմում տարած հաղթանակի բերկրանքը, բայց և՝ հիասթափություններն ու ցավը: Առաջին մասում Հուսիկ Արան խոսում է անկախության արժևորման մասին:  Եթե այն ժամանակ <<Անկախությունը>> ուղղակի բառ էր բառարանում կամ գրքում, ապա հիմա` ավելին է, քան` սովորական բառ, որը լռել էր գրքերում` շատ երկար տարիներ: 

 

Թե ինչու հենց <<Ազատության հրապարակ>> Հուսիկ Արան պարզաբանել է.

 <<Մեր պայքարը, վերածնունդը սկսվեց <<Ազատության հրապարակ>>-ից և առ այսօր շարունակվում է այդ հրապարակը մնալ մեզ համար արդիական պայքարի տեղ: Հենց այդ պատճառով` գիրքը վերնագրված է` <<Ազատության հրապարակ>> Գիրքը նվիրված է Արցախյան շարժման 25 ամյակին>> Հեղինակը հավելեց, որ  չի ծառայել, քանի որ մոր խնամակալն էր: Եվ հիշում է դա ցավով: Իր ընկերներից մի քանիսը, այդ թվում նաև Կարեն Ավետիսյանը, զոհվել են շարժաման ընթացքում: Գիրքը նվիրված է նաև` Կարեն Ավետիսյանի հիշատակին: 

Գրքում ներառված են բանաստեղծություններ, պոեմ և վերջում` էսսե, Խրամատ... 

Պատերազմից հետո...>> 

Մեր միջև օտարություն չկա հիմա, որովհետև ազգս մի մարդ է դարձել, որովհետև ազգս համախմբված է, որովհետև մենք երբեք էլ ՕՏԱՐ չենք եղել... Որովհետև միշտ խաղաղ ենք եղել ինչպես մեր լեռները: 

Ես պատերազմի մասին ուղղակի լսել էի, կարդացել պատմության գրքերում, համացանցում...

Պատերազմի մասին միայն դասարանում եմ խոսել, որովհետև ոչ ոք չէր խոսում պատերազմից: Առհասարակ պատերազմն ինչ էր, որ խոսվեր... Մենք խոսում էինք, որովհետև էդպես 

էր հանձնարարել ուսուցչուհիս, դասը դա էր: Պատմության դասերը կարդալիս ես չէի լալիս, ես չէի ընկղմվում խորը ցավի մեջ, որը  քաղցկեղի նման ներսից լուռ քայքայելու էր հոգիս: Հիմա ես ապրում եմ պատերազմը, իմ աչքերի առաջ նոր պատմություն է կերտվում, որը նոր հերոսներ է ծնում... Փամփուշտները մարմիններ են խոցում, բայց ոգի խլել այդպես էլ չկարողացան... ժպիտներ են սառում ու քարանում են սպասումները...

Դարանու՜մ են սերերը խոցված...

... Նրանք գնում են ու մեռած են ապրում մնացողները...

... Պատերազմի ընթացքում աշխարհում ինչքան զգացմունք կար, ավելի մեծացավ ու ուժեղացավ: Սովորեցինք  կարոտել, սովորեցինք սիրել, սեր խոստովանել, սովորեցինք գնահատել, սովորեցինք «Ուժեղների սիրով սիրել»... 

Սովորեցինք ժպիտներին սիրահարվել ու ժպիտներ նվիրել, աչքերի լեզուն սովորեցինք ու հիմա բոլորս հերթով կարդում ենք դրանք ուսումնաՍԻՐԵԼՈՎ: Սկսեցինք հասկանալ խոսքի ուժը, նշանակությունը ու հիմա ավելի նրբանկատ ենք մեր խոսքերում...

...Ի վերջո պատերազմը շատ բան սովորեցրեց ու եռակի անգամ շատ ժպիտներ տարավ... 

Ու մենք էլ առաջվանը չենք լինի... Պատերազմից հետո... 

 Վահան Տերյանն իր բանաստեղծությունների մեծ մասը համախմբել է առանձին շարքերի մեջ («Մթնշաղի անուրջներ», «Գիշեր և հուշեր», «Ոսկի հեքիաթ», «Երկիր Նաիրի» և այլն): Արևելահայ բանաստեղծության մեջ Տերյանն առաջինն էր, որ դասական մակարդակի հասցրեց շարքերով գրելու սկզբունքը: Տերյանը մտածում և ստեղծագործում էր ոչ միայն առանձին բանաստեղծությունների, այլև շարքերի միջոցով: Շարքի մեջ մտնող յուրաքանչյուր բանաստեղծություն ներքին կապ ունի քնարական շարքի ընդհանուր մոտիվների ու տրամադրությունների հետ և դրանով իսկ ամբողջացում է շարքի մեջ ներկայացվող հիմնական գիծը: Իր հերթին շարքի մեջ մտնող յուրաքանչյուր բանաստեղծություն նրանից դուրս կարող է ընկալվել որպես առանձին ստեղծագործություն: Այդպիսին նաև Տերյանի բանաստեղծությունները:

Վերջին ուղևորությունը - Նկարահանվել է 2012 թվականին։ Այն խաղարկային-վավերագրական ֆիլմ է Վահան Տերյանի և նրա կնոջ՝ Անահիտ Շահիջանյանի, նրանց համատեղ կյանքի վերջին օրերի մասին։ Բանաստեղծի խոհերն ու զրույցները, որ գրվել են 100 տարի առաջ, թվում է՝ հենց այսօրվա մասին են։ Ֆիլմի համահեղինակներն են Հրայր Թամրազյանը և Գայանե Դանիելյանը։ Ազատություն ռադիոկայանի թողարկած այս ֆիլմում՝ Վահան Տերյանի դերում նկարահանվել է Արտաշես Մխիթարյանը, իսկ Տերյանի կնոջ դերում՝ Նարինե Գրիգորյանը։ Ֆիլմի ռեժիսորն է Հրայր Թամրազյանը, օպերատորը՝ Լևոն Գրիգորյանը։ Մոնտաժի հեղինակն է Հայկ Գրիգորյանը։ Ֆիլմը տեղադրված է YouTube ինտերնետային կայքում Վահան Տերյան. Սիրո բանաստեղծ անվան տակ։



ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑ

Եղիշե Չարենցը (Եղիշե Սողոմոնյան) ծնվել է 1897թ. մարտի 13-ին, Կարսում: Երկար տարիներ Չարենցի ծննդյան վայրը գիտնականների և բանասերների վեճի առարկա էր, որովհետև նրա թղթերում պահպանվել էր պարսկական մի անձնագիր, որտեղ նշված էր, որ նա ծնվել է Պարսկաստանի Մակու քաղաքում: Բանն այն է, որ 1919թ. Չարենցը իր ընկերոջ` Գևորգ Աբովի հետ մեկնում է Կարս` նորաբաց հայկական դպրոցներում ուսուվչությամբ զբաղվելու: Բայց քանի որ Հայաստանի Հանրապետության օրենքի համաձայն զինապարտներին չէր թույլատրվում ուսուցչությամբ զբաղվել, նրանք, օգտագործելով Չարենցի հոր` Աբգար աղայի կապերը, ձեռք են բերում պարսկական անձնագրեր:

Իրականում, Չարենցի ծնողները Պարսկաստանի Մակու քաղաքից էին և, համաձայն բանաստեղծի ավագ եղբոր` Սերոբի վկայության, Սողոմոնյանների ընտանիքը 1883թ. տեղափոխվում է Էրզրում, այնուհետև` Կարս: Չարենցի հայրը` Աբգար աղան և մայրը` Թեկղի (Թելլի) Միրզոյանը ունեին չորս որդի և երեք դուստր: Կարսում նրանց ընտանիքն ապրում է տարբեր թաղամասերում` «Բերդի տակ», Ալեքսանդրովսկայա փողոցում, Երկաթե կամուրջի մոտ, Սուկափի թաղում և այլուր: Աբգար աղան առևտրական էր. Կարսում ուներ բավականին մեծ խանութ և զբաղվում էր գորգերի առևտրով: Նա խիստ, աստվածավախ և օրինապահ մարդ էր: Եղել էր Երուսաղեմում, որի համար նրան կոչում էին նաև «հաջի»:

ԵՐԳ ՏԽՐԱԴԱԼՈՒԿ ԱՂՋԿԱՆ

ՃԱՄՓԻՆ...

Օրորվելով կառքն էր վազում սրընթաց
Դաշտի միջին, ճանապարհով ցեխապատ:
Թոնն էր մաղում միապաղաղ, ցուրտ ու թաց:
Օրն էր մարում հիվանդոտ ու մեղմ-վհատ:

Օրորվում էր կառքը, վազում ու վազում:
Կառապանը երգում էր մի ինչ-որ երգ:
Թոքախտավոր կինն էր մոտիս դառն հազում:
Մութն էր գրկում արևմուտք ու արևելք:

Թոնն էր մաղում միապաղաղ, ցուրտ ու թաց:
Ագռավները անցնում էին քրքջալով:
Թոքախտավոր կինը տխուր հեծկլտաց:
Քամին անցավ՝ մեկի մասին ողբալով:

Եվ կառապանն, օրորվելով, դեռ երկար
Երգում էր իր օրերի երգը անգույն:
Գնում էինք: Ո՞ւր — չգիտեմ: Վերջ չկար:
Գնում էինք: Անխոս: Անձայն: Ու անքուն...

Նախագիծ «Երգ երգոց»

… Խնդրեցի զնա՝ և ոչ գտի,
Կոչեցի զնա՝ և ոչ ետ ինձ զձայն. …
Իւղ թափեալ է անուն քո…
«ԵՐԳ ԵՐԳՈՑ»

Ռաֆայելյան նշանավոր Աստվածամոր նախատիպը եղել է մի հասարակ հացթուխի աղջիկ` Մարգարիտ անունով, որին սիրում էր Ռաֆայելը: Կգրվե՞ր, արդյոք, «Աստվածային կատակերգությունը», եթե չլիներ Բեաթրիչեն` Դանթեի հոր ընկերոջ դուստրը, որին սիրում էր նա: Պետրարկայի սոնետները ներշնչեց Լաուրան, իսկ Բոկկաչոն իր «Դեկամերոնի»  համար պարտական է Ֆիամետային…

Եվ, վերջապես, ինչպե՞ս կգրվեր «Մարիենբադյան էլեգիան», եթե 73-ամյա Գյոթեն չհանդիպեր 19-ամյա Ուլրիկային…

Կամ էլ չլիներ դարերի խորքից կենդանություն  առած Սողոմոն իմաստունի սիրելին, պարտիզպանի սևահեր դուստրը:

Ես ննջեմ, և սիրտ իմ արթուն կայ…
Դիր զիս իբրև զկնիք ի վերայ սրտի
Քո… վասնզի հզօր է իբրև զմահ սէր…
«ԵՐԳ ԵՐԳՈՑ»

Աստվածաշնչում Սողոմոն Իմաստունը ներկայացվում է արտակարգ իմաստուն, արդար դատավոր, համարվում գրական, փիլիսոփայական, բարոյագիտական ու բնագիտական բազմաթիվ երկերի հեղինակ։ Նրան են վերագրվում Աստվածաշնչի կանոնական (Ժողովող, Առակք Սողոմոնի, Երգ Երգոց) և պարականոն (Իմաստություն Սողոմոնի, Սաղմոսք Սողոմոնի) գրքերը։

Երգ  Երգոց որ է Օրնություն Օրհնությանց ասացեալ Սողոմոնի արքայի Իսրայէլի

Գլուխ Ա.

Հարսն ասէ։  Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ. զի բարի են ստինք քո քան զգինի,  եւ հոտ իւղոց քոց քան զամենայն խունկս։ Եւղ անոյշ հեղեալ է անուն քո. վասն այսորիկ աւրիորդք սիրեցին զքեզ,  եւ ձգեցին զքեզ։ Զհետ հոտոյ իւղոց քոց ընթասցուք մեք։

Աւրիորդացն պատմէ հարսնն վասն փեսային՝ զոր ինչ շնորհեաց նմա։

Տարաւ զիս արքայ ի սենեակ իւր։ Հարսինն պատմեալ աւրիորդացն. Եւ նոքա ասեն։ Ցնծասցուք՝ եւ ուրախ լիցուք մեք ի քեզ. եւ սիրեսցուք զստինս քո քան զգինի։ Աւրիորդքն հարսինն բարբառին զանուն փեսային։ Ուղղութիւն սիրեաց զքեզ։ Հարսնն ասէ։  Սեաւ եմ ես եւ գեղեցիկ դստերք Երուսաղէմի, իբրեւ զվրանս Կեդարու, եւ իբրեւ զխորանն Սողոմոնի։  Մի հայիք ընդ իս, զի ես սեւացեալ թխացայ։ Քանզի խեթիւ հայեցաւ ընդ իս արեգակն։ Որդիք մաւր իմոյ մարտեան ընդ իս, եւ եդին զիս պահապան այգեստանի. զի զայգին իմ ոչ պահեցի։ Հարսնն ցփեսայն ասէ։  Պատմեա ինձ զոր սիրեաց անձն իմ. ո՞ւր հովուես, ո՞ւր հանգուցանես ի միջաւրէի. գուցէ լինիցիմ իբրեւ զընկեցեալն յերամակս ընկերաց քոց։ Փեսայն ցհարսնն ասէ։  Եթէ ոչ ծանիցես զանձն քո գեղեցիկդ ի կանայս. ելեր դու զհետ գարշապարացն հաւտից, եւ արածես զուլս քո ի վրանս հովուաց։  Երիվարացն իմոց ի կառսն Փարաւոնի նմանեցուցի զքեզ մերձաւորդ իմ։ Օրիորդքն ցհարսն ասեն։  Քանզի գեղեցկացան ծնաւտք քո իբրեւ զտատրակի. պարանոց քո իբրեւ զմանեակս։  Նմանութիւն ոսկւոյ արասցուք քեզ՝ հանդերձ կիտուածովք արծաթոյ,  մինչեւ արքայ ի գիրկս իւր ընկալցի զքեզ։ Հարսնն ցիւր անձնն եւ ցփեսայն ասէ։ Նարդոս իմ ետ զհոտ իւր.  ծրար ստաշխին է եղբաւրորդին իմ ինձ. ի մէջ ստեանց իմոց հանգիցէ։  Ողկոյզ նոճոյ է եղբաւրորդին իմ ինձ. ի մէջ այգեստանեացն Ենգադդայ։ Փեսայն ցհարսն ասէ։  Ահաւադիկ կաս գեղեցիկ մերձաւոր իմ. ահաւադիկ կաս գեղեցիկ. աչք քո աղաւնիք։ Հարսնն ցփեսայն ասէ։  Ահաւադիկ կաս բարենշան եղբաւրորդեակ իմ. այլ եւ գեղեցիկ առ գահոյս մեր հովանաւոր։  Գերանք տանց մերոց մայրք. դարաւանդք մեր նոճք։

Գլուխ Բ.

Փեսայն ցիւր անձնն եւ ցհարսնն ասէ։

Ես ծաղիկ դաշտաց՝ շուշան հովտաց։  Իբրեւ շուշան ի մէջ փշոց. այնպէս մերձաւորդ իմ ի մէջ դստերաց։ Հարսնն ցփեսայն ասէ։  Իբրեւ խնծորի ի փայտս անտառի, այնպէս եղբաւրորդիդ իմ ի մէջ ուստերաց։ Ընդ հովանեաւ նորա ցանկացայ նստել՝ եւ նստայ. եւ պտուղ նորա քաղցր է ի կոկորդի իմում։ Ցօրիորդսն հարսնն ասէ։  Մուծէք զիս ի տուն գինւոյ, կարգեցէք ի վերայ իմ զսէր.  հաստատեցէք զիս իւղով. կուտեցէք յիս խնձոր. զի խանդակաթ եմ ես սիրով։  Ձախ նորա ընդ գլխով իմով. եւ աջ նորա պատեսցէ զինեւ։ Հարսն ցաւրիորդսն ասէ։  Երդմնեցուցանեմ զձեզ, դստերք Երուսաղէմի, ի զաւրութիւնս եւ յուժգնութիւնս անդաստանի, եթէ յառնիցէք՝ զարթուսջիք զսէրն մինչեւ կամեսցի։ Լուաւ զձայն փեսային եւ ասէ։  Ձայն եղբաւրորդւոյ իմոյ. ահաւասիկ սա եկն վազս առնու ի վերայ լերանց՝ խաղաղացեալ ի վերայ բլրոց։  Նման է եղբաւրորդին իմ այծեման կամ որթուց եղանց ի վերայ լերանց Բեթելայ։ Հարսնն նշան տայ աւրիորդացն զփեսայէն, եւ ասէ։ Ահաւասիկ սա եկաց յայնկոյս որմոյն մերոյ, կարկառեալ ընդ պատուհանս, հայեցեալ ընդ վանդակապատն։  Պատասխանի տայ եղբաւրորդին իմ ինձ՝ եւ ասէ, արի եկ մերձաւոր իմ, գեղեցիկ իմ, աղաւնի իմ։  Զի ահա ձմեռն անց. անձրեւք անցին եւ գնացեալ մեկնեցան.  ծաղիկք երեւեցան յերկրի մերում. ժամանակ եհաս յատանելոյ՝ ձայն տատրակի լսելի եղեւ յերկրի մերում։  Թզենի արձակեաց զբողբոջ իւր. որթք մեր ծաղկեալք ետուն զհոտ իւրեանց։ Արի եկ մերձաւոր իմ, գեղեցիկ իմ,  աղաւնի իմ՝ եւ եկ դու աղաւնեակ իմ ընդ հովանեաւ վիմիդ առ պատուարաւ։ Երեւեցո ինձ զերեսս քո, եւ լսելի արա ինձ զբարբառ քո. զի բարբառ քո քաղցր է՝ եւ տեսիլ քո գեղեցիկ։ Ցաւրիորդսն փեսայն ասէ զայս ինչ։  Կալարուք մեզ աղուեսունս մանրկունս զապականիչս այգեաց. եւ որթք մեր ծաղկեսցեն։ Հարսն ասէ զայս ինչ։  Եղբաւրորդին իմ ինձ՝ եւ ես նմա որ հովուէն ի մէջ շուշանաց՝  մինչեւ տիւն լուսաւորեսցէ՝ եւ ստուերքն շարժեսցին։ Դարձիր նմանեաց դու, եղբաւրորդի իմ այծեման կամ որթուց եղանց ի վերայ լերանց խնկաբերաց։

Գործնական աշխատանք

3.Բացատրի՛ր դարձվածքները բառարանի օգնությամբ:
Իրար սրտից ջուր խմել –մտերիմ լինել ։
Հազար մաղով անցկացրած – աներես, անամոթ։
Հիվանդի համար ջուր բերող –դանդաղաշարժ, կարևոր գործից ուսհացող։
Գլխին կրակ թափել – մեկի վրա զայրանալ, կատաղել, փորձանք բերել։
Գլխին կրակ թափվել – փորձանքի մեջ ընկնել կամ էլ։
Կանաչ-կարմիրը կապել – աղջկան կամ տղաին ամուսնացնել։
Կոպեկի համար մեռած – ժլատ։
Ուրիշի բնում ձու ածել – օգուտը ուրիշին տալ։
Փուշը մատից հանել – ուրիշին ոգնել

4.Լրացրե’ք բաց թողնված տառերը, երկհնչյունները, կրկնակ բաղաձայնները:
Շինծու, կարգազանց, առէջ, բարձրություն, անջրդի, տաղտակ, բացօթյա, անդորրություն, անդրավարտիք,սիգապանծ, խորդուբորդ, կմախք, կցկտուր, ճեպընթաց, դշխոյական:

5.Կազմեցե’ք 6 բառ` սյունակներից ընտրելով մեկական արմատ.:
Խուլ խոտհարք սեզ հանդակ մասնիկ դիմակահանդես խոժոռ երաշտահավ մրջյուն անտանելի բեռ արծվաբույն
Խլահավ, սիզախոտ, հանդամազ, խոժոռադեմ, մրճնաբույն, բեռնատար

6.Յուրաքանչյուր սյունակից ընտրելով մեկական նախածանց և արմատ` կազմեցե’ք 6 նախածանցավոր բառ:
Ենթ անկյունագիծ նախ շրջադարձ հար գլխագին արտ տևողություն վեր մշտավառ առ սահմանապահ
ենթագլուխ, նախագիծ, հարատև, արտասահման, վերադարձ, առմիշտ։
7.Յուրաքանչյուր սյունակից ընտրելով մեկական վերջածանց և արմատ` կազմեցե’ք 6 վերջածանցավոր բառ: .
Ցանցաթաղանթ ուք խաչագող ան կալվածատեր ոն քսայուղ յալ հավելավճար կեն կովկիթ ույթ
Ցանցկեն, գողոն, տիրույթ, քսուկ, հավելյալ, կթան։

8.Տրված զույգ բառերից ընտրեցե’ք մեկական արմատ և կազմեցե’ք մեկական բարդ բառ:
Խոհական — այլատարր ։ այլախոհ
զմայլելի — մեծահոգի ։ հոգեզմայլ
որակազրկում — բարձրաբերձ ։ բարձորակ
դրամապանակ – հիմնավոր ։ հիմնադրամ
արշավախումբ — հաղթական ։ հաղթարշավ
պատվարժան – ինքնամեծար ։ մեզապատիվ

9.Առանձնացրե’ք հոմանիշային 6 զույգ:
Այգաբաց, անդրավարտիք, ամանոր, նավասարդ, արփի, փափագ, արգասիք, բաղձանք, թախիծ, արեգակ, արշալույս, արդյունք, տաբատ, նոխազ
Արշալույս-այգաբաց, անդրավատիկ- տաբաթ, ամանոր-նավասար, թափակ-բարձանք, արփի-արեգակ։

Առաջադրանքներ

Գտնե՛լ համաձայնության սխալները։1. Մարդկանց մի մասը գնաց աշխատելու։
2. Պահանջվում էն հմուտ մասնագետներ։
3. Նրան՝ որպես հմուտ մասնագետի, պարգևատրեցին։
4. Արմենը ընկերոջ հետ անցավ բակով։
5. Ամեն մեկը գնաց իր աշխատավայրը։

2. Գտնե՛լ խնդրառության սխալները։
   1. Նա դաշնամուրի վրա լավ է նվագում։
   2. Այդ գործին նա չի մասնակցել։
   3. Ընկերս համաձայն էր իմ առաջարկին։
   4. Նկարը փակցրեց պատին։
   5. Ոչ ոք չհետաքրքրվեց կատարվածով։

Ուղղագրական աշխատանք

Վաղորդայնի հետզհետե արթնացող ճառագայթների տակ խախտվում էր գյուղաքաղաքի խաբուսիկ անդորրը, անէանում, և վայրկյանների ընթացքում փողոցները լցվում էին աշխատանքի շտապող մարդկանց զվարթ աշխույժով։ Ահա ճռռոցով բացվեց հանդիպակած տան դարպասը, և ճռնչյունով դուրս եկավ մի սայլ՝ բեռնված սմբուկով, ստեպղինով, դեղձով, սերկևիլով, խաղողի հյութեղ ողկույզներով։ Թափանցիկ օդում տարածվեց ծոթրինի, անանուխի, գրգռիչ բույրը։ Կողքի տնից դուրս եկավ մի կին՝ կրծքին սեղմած թմբլիկ աղջնակին, և հապշտապ ուղղվեց դեպքի մանկապարտեզ։

Պատշգամբում կանգնած՝ ակնդետ հափշտակված դիտում էի յուրաքանչյուր մանրուք։ Գինևետ անդաստանները ոսկևորվել էին հրաշեկ լուսատուի կենսաթրթիռ ճառագայթներով։ Ամենուրեք հուռթի կանաչ, խաղողի փարթամ որթատունկեր, ճյուղատարած ընկուզենիներ, բերրի արտեր։ Ճգնում էի խեղդել հուզմունքս, թեև բերկրանքի փղձուկը սեղմել էր կոկորդս։ Տարտամորեն հիշում էի երեսուն տարի առաջվա աղքատիկ գյուղակը, հյուղակները, բարձիթողի փողոցները՝ խորդուբորդություններով, պղտոր կեղտաջերով։

Իջա սանդուղքներով և ուղղվեցի հրապարակ՝ խառնվելու վխտացող ամբոխին, զգալու կյանքի տրոփյունը, ունկնդրելու նրա շառաչուն ձայնը, ըմբոշխնելու ծննդավայրում լինելու բերկրանքը։
Ձգտում էի նպատակաուղղված անցկացնել եռօրյա հանգիստս և ձեռբազատվել առօրյական հոգսերից։

Մարտիրոս Սարյան. մեկ սեր` ամբողջ կյանքի համար

Մարտիրոս Սարյանը յոթերորդ երեխան էր ընտանիքում, նա ակտիվ էր ու ժիր: Սարյանի մանկությունն անցել է Սամբեկ գետի ափին` Մերձազովյան տափաստանի խրճիթներից մեկում: Նրա սերը բնության հանդեպ սկիզբ է առել դեռ այն ժամանակ, երբ  առաջին անգամ տեսել է տափաստանի վրա տարածված երկնքի կապույտը, լուսինն ու աստղերը, երբ վազել է թիթեռների հետևից` կարծելով, որ դրանք թռչող ծաղիկներ են: Սա այն հեքիաթն էր, որում նա ապրում էր մանուկ հասակում, և որը հետագայում իր արտացոլումը գտավ նրա վաղ ժամանակաշրջանի ստեղծագործության մեջ` «Հեքիաթներ և երազներ» շարքում:

Սարյանների ընտանիքում մեծ հարգանքով էին վերաբերվում մեծերին, ծնողներին: Երեխաների մեջ աշխատանքի ու աշխատող մարդու նկատմամբ հարգանք էին դաստիարակում։ Սարյանն այս ավանդույթները տեղափոխեց նաև իր ընտանիք: Նա կարծում էր, որ հենց աշխատանքով մարդը կարող է հաղթահարել կյանքի դժվարությունները:

Սարյանն ավարտեց Նոր Նախիջևանի հայ-ռուսական ուսումնարանը: Դեռ դպրոցում նա նկարչության դասեր էր վերցնում Բախմուտսկի ազգանունով ուսուցչի մոտ, աշխարհագրության դասերին սիրում էր քարտեզը գունավորել: Ուսումնարանն ավարտելուց հետո նա աշխատանքի ընդունվեց ամսագրերի ու թերթերի բաժանորդագրության գրասենյակում: Ազատ ժամանակ նկարում էր իրենց գրասենյակի այցելուներին: Շատերը դեռ այն ժամանակ էին հիանում նրա տաղանդով ու նկարչի ապագա կանխատեսում:

Մեկ տարի անց նրա ավագ եղբայր Հովհաննեսը 16 տարեկան Մարտիրոսին ուղարկեց Մոսկվա` կրթություն ստանալու: Սարյանն ընդունվեց Մոսկվայի գեղանկարչության, քանդակագործության ու ճարտարապետության ուսումնարան: Ընտանիքում ոչ բոլորն էին ողջունում այս որոշումը, կասկածներ ուներ նույնիսկ մայրը: Ինչպե՞ս է որդին մի կտոր հացի փող վաստակելու և ընտանիք պահելու: Չէ՞ որ այն մասնագիտությունից, որը նա էր ընտրել, մայրն այնքան էլ չէր հասկանում: Ի՞նչ է նշանակում նկարիչ… Այն էլ ազատ…

Սակայն Մարտիրոսը գերազանցեց բոլոր սպասումներն ու մեծ նկարիչ դարձավ` այդպիսով հայտնի դարձնելով իր ամբողջ տոհմը:

Ջանալով օգնել Թուրքիայում տեղի ունեցած ջարդերից փրկված իր հայրենակիցներին` Սարյանը գնում է Էջմիածին: Այն, ինչ նա տեսնում է այնտեղ, հուսահատության է մատնում: Մոսկվայի հայ համայնքի ուժերով հավաքած դեղերի ու գումարի տեսքով օգնությունը, որ նա բերել էր իր հետ, մի կաթիլ սփոփանք էր վշտի ծովում: Մտահոգվելով Սարյանի հոգեկան առողջության մասին` ընկերներն ուղարկում են նրան Թիֆլիս:

Հին Թիֆլիսի սրճարաններից մեկում, որտեղ հավաքվում էր հայկական մտավորականությունն ու քննարկում ազգափրկության հարցեր, Սարյանը հանդիպում է նրան, ով պետք է դառնար նկարչի մուսան ու կիսեր նրա ճակատագիրը: Նա Ղազարոս Աղայանի դուստրն էր` Լուսիկ Աղայանը: Աղջկան սիրահարվեց առաջին հայացքից։ Նա Մարտիրոսի համար դարձավ կանացի կատարյալ գեղեցկության մարմնացում:

Իր կնոջը նա նկարում էր ողջ կյանքի ընթացքում` առաջին կտավներում երիտասարդ Լուսիկն է, հետո արդեն սիրելի կինն առօրյա կյանքում է։ Նա նկարում էր Լուսիկին քնած, գիրք կարդալիս, տան գործերն անելիս, հեռախոսով զրուցելիս, նույնիսկ լվացք անելիս:

Նա հիանում էր կնոջ գեղեցկությամբ, պաշտում նրան ու գնահատում մինչև մահ: Փարիզից նա կնոջը գրում էր. «Դու հերոս ես, ուրիշ կին չէր կարողանա իր ուսերի վրա տանել պատասխանատվությունը երեխաների համար, ու նաև ամուսնուն երկար ժամանակով Փարիզ թողնել` անգամ իմանալով, թե որքան կարևոր է դա նրա կարիերայի համար»:

Սարյանը երկու որդի ուներ` ավագը` Սարգիսը (Սարիկ) և կրտսերը` Ղազարոսը (Զարիկ): Կնոջն ուղղված նամակներում, երբ երեխաները դեռ փոքր էին, Սարյանը գրում էր. «Երեխաների վրա մի’ բղավիր, մի’ պատժիր նրանց, համբերատար եղիր: Նրանք առավոտյան պետք է մարզանք անեն: Ստամոքսի համար տնական մածունը լավ է»: Նույն նամակում Մարտիրոս Սարյանը գրում է տնական մածուն պատրաստելու բաղադրատոմսը:

Սարյանն արեց ամեն ինչ, որպեսզի իր տղաները լավ կրթություն ստանան: Ավագ որդին` Սարգիսը, հայտնի բանասեր դարձավ, ուսումնասիրում էր իտալական վերածննդի գրականությունը: Մոսկվայում նա ավարտեց Գորկու անվան համաշխարհային գրականության ինստիտուտի ասպիրանտուրայի բաժինը և թեկնածուական թեզ պաշտպանեց:

Կրտսեր որդին` Ղազարոս Սարյանը, կատարյալ լսողություն ուներ, միաժամանակ հրաշալի նկարում էր ու կարող էր նկարիչ դառնալ: Երբ Ղազարոսը պետք է կողմնորոշվեր, Սարյանը նրան խորհուրդ տվեց, «Եթե դու նկարիչ դառնաս, քեզ միշտ ինձ հետ են համեմատելու: Քեզ համար դժվար կլինի այս ասպարեզում առաջ գնալ, այդ պայքարը քեզ համար շատ դաժան կլինի»: Ու այդպես Ղազարոսն ընտրեց երաժշտությունը: Վերադառնալով մարտի դաշտից` նա ընդունվեց Մոսկվայի կոնսերվատորիան ու այն ավարտելուց հետո կոմպոզիտոր դարձավ: Սակայն նրա հատուկ գունային մտածողությունն արտահայտվեց նաև երաժշտական ստեղծագործություններում` պարգևելով դրանց առանձնահատուկ սարյանական հնչողություն:

Տերյանի կանայք

Տերյանի կանայք. Անթառամ Միսկարյան` նրա քնքուշ սերը, Սուսաննա Պախալովա` նրա ճակատագրական սերը, Անահիտ Շահիջանյան՝ նրա ամոքիչ սերը

Նրանք երեքն էին՝ երեք տարբեր կանայք, որոնցից ամեն մեկը այս կյանքն ընկալում էր յուրովի, այս կյանքից ուզում էր մյուսից տարբեր բան և, վերջապես, որոնց նա սիրում էր յուրահատուկ ձևով:
Այդ երեք կանացից ամեն մեկի մեջ Տերյանը փնտրում էր հուսահատությունից, մենակությունից, անզորությունից իրեն դուրս բերող մեկին: Կանայք էին կարծես նրա նեցուկը, ոչ թե հակառակը:
Մոսկվա. 17 համարի տրամվայ: Տերյանի հայացքը սառել էր պատուհանի մոտ մեջքով կանգնած աղջկան: Տերյանը այնքան մոտեցավ աղջկան, որ տրամվայի ամեն մի ցնցումից նրա հյուսքերը դիպչում էին երիտասարդի դեմքին, և նա շոշափելիորեն զգում էր վարսերի բույրն ու փափկությունը: «Հաջորդ կանգառը՝ Հայկական եկեղեցի»,_ լսվեց տոմսավաճառի անկիրք ձայնը: Նրանք երկուսով մտան եկեղեցու բակ: Շուտով պարզվեց, որ աղջիկը հայուհի է, անունը Անթառամ է և գործարանատեր Մնացական Միսկարյանի ավագ դուստրն է, որը Ցարիցինից Մոսկվա էր եկել եղբորն այցելելու: Պարզվեց նաև, որ եղբայրը Տերյանի ուսանողական ընկերն է: Նրանց մեջ անմիջապես ինչ-որ անորսալի, նոր բռնկվող հրդեհի առաջին տարտամ կրակն էր ծնվում: Բայց Անթառամը ընդամենը մի քանի օրով էր Մոսկվա եկել:

«Հենց ուզում էի Անտյային առաջարկություն անել, մեկնեց»,_ գրում է Տերյանը: Անտյա, Անտենկա, սրանից հետո պոետը միայն այսպիսի փաղաքուշ անուններով կկոչի իր Անթառամին: Սկսվում է նամակագրությունը:

Վահան Տերյանը եւ առաջին կինը Սուսաննա Պախալովան

Սուսաննա Պախալովա- Վ. Տերյանի առաջին կինը, 1911. Մոսկվա

Վ. Տերյանի երկրորդ կինը` Անահիտ Շահինջանյան, դստեր` Նվարդի հետ, 1921, Մոսկվա

Վարժություններ

Կետադրություն

Երիտասարդն իր առջև տեսավ ծանոթ միջնաբերդը՝ վերից վար ծառաստանով շրջապատված, և կանաչների մեջ կորած, այգին՝ ատամներով, պարսպով ու բուրգերով գոտևորած։

Քիչ հետո երևաց Ավագ կամ,  ինչպես կոչվում էին, Վաղարշապատի  դուռը` զույգ աշտարակներով և բարձր բուրգերով, որոնց վրա ծածանվում էին պարսից դրոշներ` բազմաթև արծվի զինանշանով։

Դեմ դիմաց կանգնած էր մի տղամարդ՝ ծանոթ ժպիտով, ժամանակի ճերմակփոշուց սպիտակած մազերով, բայց երտասարդաան առույգ կեցվածքով ու վեհատեսիլ։

Մերթընդմերթ նավթահանքերից լսվում էին ինչ-որ խշշյուններ․ դա դեպի ամբարները հասնող նավթի ձայնն էիր՝ միօրինակ ու տաղտկալի։

Բեկին մոտեցավ մելիք Թուրինջը՝ գեղջկական հագուստով, գլխաբաց ու շփոթված։

Աղոթասրահ մտան երկու քահանա․ մեկը՝ տեր Սարգիսը՝ միջահասակ, նիհար մարմնով, խորամանկ աչքերով, հազիվ քառասուն տարեկան․ մյուսը՝ տեր Հովսեփը՝ բարձրահասակ, սպիտակամորուս, բարի դեմքով ծերունի։

Քաղաքի սակավամարդ նրբանցքներից մեկով քայլում էր մի երիտասարդ՝ ուսերից վրա թափող դարչնագույն զգեստով, մուգ շականակագույն մույկերով։

Մարգագետինը՝ պճնված հիասքանչ ծաղիկներով ու թավիշ կանաչով, ընդամենը մի քանի ժամ հետո պիտի տրորվեր զինվորների ոտքերի տակ։

Գողիաթը հագել էր ամուր զրահ՝ հյուսված մետաղալարից, գլխին ուներ սաղավարտ՝ արծաթյա ատամներով, ոտքերին՝ պողպատյա սռնապաններ, ձեռքին՝ վահան և սուր։

Դա մի երիտասարդ ինժեներ էր՝ քղաքացիական հագուստով, կարճլիկ մազերով, փարթամ մորուքով, նիհար ու արագաշարժ։

Այդ աղջիկը ամայի դաստում բուսած մի հատիկ մանուշակ է՝ հրապուրիչ, ինքն իր հեզությամբ և նուրբ բուրմունքով։

Գործնական քերականություն

Գտնե՛լ, թե որ շարքերում գաղտնավանկ ունեցող բառ կա։1. պատկերազարդ, բազմամարդ, մանածագործ, խառատային
2. երկաթուղի, սալահատակ, թիավարում, հրուշակագործ
3. երկաստիճան, ավազակույտ, ներկապնակ, ջերմամեկուսիչ
4. ռադիոընդունիչ, մեսրոպատառ, աշխարհամաս, մետաղահատ
5. կարճաժամկետ, խաղողաքաղ, ավազամաղ, հյուրընկալ
6. վանդակաճաղ, հարթեցում, մարզադահլիճ, շքեղակազմ
7. արդյունահանում, ընթերցողական, հյուսիսարևելյան, հեռախոսակայան8. խողովակաշար, վերջակետ, հաստոցաշինական, ձուլակաղապար
9. անտառաշերտ, կալվածատեր, ջրահեռացում, շաքարեղեգ
10. պարարտանյութ, թխվածքաբլիթ, հողապատնեշ, նախշազարդ

2. Գտնե՛լ, թե որ շարքերի բոլոր բառերն կազմված միայն
բաց վանկերից։
1. հետագա, մուրաբա, պարագա, լեռնաշղթա
2. մեթոդիկա, գենետիկա, թեմատիկա, շոգեմեքենա
3. ճոպանուղի, հայուհի, չարաճճի, մագաղաթյա
4. փիրուզե, ամենադառը, բանալի, հակամանրէ
5. չափածո, ձուլածո, հայալեզու, գինեթթու, հավաքածու
6. ժողովածու, օդաչու, քահանա, հավաքատեղի
7. կարոտալի, ապագա, մետաղե, ապակե
8. հայելի, հուսալի, աբեղա, մարմարյա
9. հիանալի, մեդուզա, առաջիկա, գրամեքենա
10. փիլիսոփա, գրեթե, բյուրեղապակե, իրականանալի